نام محلی : شیشنک  SISENAK  نام علمی : BORAGO – OFFICI – NALIS   گیاهی  است علفی   ، یکساله به ارتفاع پانزده تا هفتاد سانتیمتر و دارای ساقه منشعب شیاردار و پوشیده از تارهای خشن که امروزه در غالب  مناطق اروپا مانند منطقخ مدیترانه ، فرانسه ، آفرقای شمالی و بعضی نواحی آسیا مانند ایران و... می روید .قسمت مورد استفاده این گیاه ، گل و برگ و یا سرشاخه گلدار آن است که در کد کس  KODEKS    منحصراً  مصرف گل آن ذکر شده است .

 يکي از عجايب سلسله کوه هاي البرز که قله عظيمي چون دماوند دارد، پرورش چندين نوع گياه دارويي است که اثر درماني زيادي دارند و منحصراً در دامنه هاي اين کوه به عمل مي آيند و در کوه هاي ديگر اثري از آنها نيست. چندي پيش جرايد ايران از يکي از اين گياهان سخن گفته و اثرات سحرآميز آن را بيان داشتند و نوشتند که کارشناسان خارجي بذر اين گياه را به کشورهاي ديگر برده اند، ولي با کوشش فراوان نتوانسته اند آن را به عمل آورند، زيرا اين گياه فقط در زادگاه اوليه خود سبز مي شود.

هر چند در کتب قديم به گل گاوزبان " لسان الثور" مي گويند، ولي در واقع نام ديگري ندارد. اسم فرانسوي، انگليسي، آلماني، ترکي و غيره هم ندارد، چون در هيچ نقطه اي از زمين جز دامنه کوه هاي البرز به عمل نمي آيد و با گياه ديگري که در آذربايجان و شهرهاي ديگر ايران و کشورهاي ديگر مي رويد و به غلط به گاوزبان مشهور شده است، نسبتي ندارد. براي اينکه اين اشتباه که حدود چند قرن است پزشکان و دارو سازان را گمراه کرده است، از بين برود اين را "گل گاوزبان" و ديگري را "گياه گاوزبان" بناميد. اين دو گياه متفاوت هستند، تنها گل هايشان کمي به هم شبيه است، هيچگونه خواص مشترکي ندارند و از نظر منافع طبي با هم متضاد مي‌‌باشند. گل هاي "گل گاوزبان" درشت تر از گل هاي"گياه گاوزبان" است.

"گل گاوزبان" در ايران، و "گياه گاوزبان" در اروپا و امريکا شهرت زيادي دارند. پزشکان سنتي ايران در معالجه بسياري از امراض از "گل گاوزبان" استفاده مي کردند و نتيجه مي گرفتند. پزشکان جديد هم خواص "گل گاوزبان" را مي دانستند و براي دسته اي ديگر از امراض تجويز مي نمودند و چون عطاران فرقي بين "گل گاوزبان" و "گياه گاوزبان" قايل نبودند، آنها را به جاي هم مي دادند، و به همين جهت معالجه آنها نتيجه نمي داد و محققين از اينکه خواص و منافع اين گياه از بين رفته است در تعجب بودند.

يکي از مترجمين، تمام فوايد "گياه گاوزبان" راترجمه کرده و به "گل گاوزبان" نسبت داده، سپس پرسيده است: چرا ايرانيان فقط از گل گاوزبان استفاده مي کنند؟... به برگ و سرشاخه هاي آن توجهي ندارند، در جواب ايشان بايد بگوييم که گل گاوزبان، فقط گلش فوايد طبي دارد، زيرا گياهي که  فرنگي ها به او "بوراش" مي گويند گل گاوزبان نيست.

صاحب کتاب "تحفه" در شرح گاوزبان چنين مي نويسد: گل گاوزبان لاجوردي و شبيه گل انار بوده و تخم آن مستدير( حلقوي شکل )  و لعابي است و در کوه هاي دارالمرز(البرز) بسيار زياد يافت مي شود. گياه ديگري که در اصفهان و بعضي از بلاد، گاوزبان مي دانند "مرماخوز" است که گل آن لاجوردي و کوچک و مدور است. ("مر" نام قبيله اي از ساکنان شمال افريقاست که بذر چند گياه دارويي را که يکي از آنها گياه گاو زبان است به اسپانيا برده  و در آنجا پرورش داد و استعمال آنها را در طب معمول داشته‌‌اند. اين گياهان به اسامي مختلف مرماتوس، مرماهوس، مرمازا در کتب طبي قديم وارد شده و خواص آنها تحقيق گرديده است.) بعد از جنگ هاي صليبي گياه گاوزبان را از اسپانيا به اروپا آوردند و در آنجا کاشتند و چون در کتاب قانون ابو علي سينا از گل گاوزبان زياد تعريف شده بود و اين کتاب نيز در مورد قبول و استناد استادان پزشکي اروپا بود، به همين جهت مورد توجه واقع گرديد، ولي متاسفانه گياه گاوزبان هيچ يک از خواص گل گاوزبان اصلي را نداشته و در عوض منافع ديگري داشت که کم کم محققين اروپايي به آن پي بردند. از جمله معلوم شد که سرشاخه، گل و برگ اين گياه داراي مقداري شوره بوده، عرق وادرار را زياد مي کند. در صورتي که در کتب طبي ايرانيان که در دانشگاه هاي اروپا تدريس مي شد، چنين خواصي را به او نسبت نداده بودند.

گل گاوزبان اصلي

اين گياه به طور خودرو، منحصراً در دامنه ي کوه هاي البرز به عمل مي آيد و تاکنون اهلي نشده و قابل کشت نيست.

- مقوي روح و اعضاي رئيسه بدن بوده، حواس پنجگانه يا بهتر بگويم، حواس هجده گانه آدمي را تقويت مي کند.

- شکم را نرم و کيسه صفرا را باز مي کند، اخلاط سوخته سوداوي را از معده خارج و عوارض آن را از بين مي برد.

- جوشانده آن همراه با داروهاي ديگر جهت سرسام(مننژيت)، برسام(ورم حجاب حاجز)، ماليخوليا، جنون و رفع حواس پرتي مفيد مي باشد.

- جوشانده آن نشاط آور بوده، رنگ رخسار را باز مي کند.

- سينه را نرم مي کند، تنگي نفس و درد گلو را شفا مي دهد.

- دلهره و وحشت را از بين مي برد و غم و غصه را کم مي کند و براي کساني که با خود حرف مي زنند سودمند مي باشد.

- جوشانده آن با عسل جهت تنگي نفس تجويز شده است.

- جويدن برگ تازه آن جهت درمان جوش هاي چرکي دهان اطفال، برفک، سستي بيخ دندان و رفع حرارت دهان نافع است. مقدار خوراک گل آن دو مثقال تا پنج مثقال مي باشد.

- عرق گل گاوزبان جهت امراض سوداوي، وسواس و خفقان مفيد است.

- داراي منيزيم بوده و از سرطان پيشگيري مي کند.

- تحقيقات جديد بيانگر اين مطلب هستند که عصاره آبي گل گاوزبان دارويي مؤثر و بي‌خطر براي درمان بيماران مبتلاء به اختلال وسواسي اجباري مي باشد.

- گل گاوزبان داراي موسيلاژ به ميزان ?-? درصد، فلاونوئيد 15/0درصد و آنتوسيانين با آگليکون دلفينيدين و سيانيدين به ميزان 34/13 درصد و به مقدار ناچيز آلکالوئيد از دسته پيروليزيدين است.

- گل مرغوب گلي است که داراي دم سفيد و گلبرگ هاي بنفش باشد. برگ هاي تازه گل گاوزبان داراي مقدار زيادي ويتامين C مي باشد.

*پس اين گياه داراي شوره نيست، عرق و ادرار را زياد نمي کند

خواص درمانی :

گل و برگ آن اثر نرم کننده  ، معرق  ، مدر  ، آرام کننده و تصفیه کننده خون دارد . مصرف آن در تمام مواردی که نیاز به  تقویت اعمال  کلیه ، برونشها و پوست باشد مانند زکام ، سرفه ، برونشیت ، نزله ، ذات الریه ، بی اختیاری دفع ادرار ، سودا ، خنازیر ، حالات تحریکی و احتقانی اعضایی مانند کلیه ، کبد و طحال و همچنین خیز اندامها توصیه گردیده است . از گل گاوزبان به علت مدر بودن در آغاز بیماریهای سر خک ، مخملک ، به منظور دفع  مواد سمی از راه عرق  و ادرار استفاده می شود . همانطور که مصرف زیاد آن زیان ندارد ، اثر آن بطی ء می باشد .له شده برگ های تازه گل گاوزبان اگر بر روی کورک و دمل و ورم ها و سوختگیها گذاشته  شود و یا جوشانده گرم آن به صورت ضماد روی کورکها و دملها نهاده شود موجب تسکین درد و بهبود آن می گردد.

اين گياه به طور خودرو، منحصراً در دامنه کوه‌هاي البرز به عمل مي‌آيد و تاکنون اهلي نشده و قابل کشت نيست.
ـ مقوي روح و اعضاي رئيسه بدن بوده، حواس پنجگانه يا بهتر بگويم، حواس هجده گانه آدمي را تقويت مي‌کند.
ـ شکم را نرم و کيسه صفرا را باز مي‌کند، اخلاط سوخته سوداوي را از معده خارج و عوارض آن را از بين مي‌برد.
ـ جوشانده آن نشاط آور بوده، رنگ رخسار را باز مي‌کند.
ـ سينه را نرم مي‌کند، تنگي نفس و درد گلو را شفا مي‌دهد.
ـ دلهره و وحشت را از بين مي‌برد و غم و غصه را کم مي‌کند و براي کساني که با خود حرف مي‌زنند سودمند است.
ـ جوشانده آن با عسل جهت تنگي نفس تجويز شده است.
ـ جويدن برگ تازه آن جهت درمان جوش‌هاي چرکي دهان اطفال، برفک، سستي بيخ دندان و رفع حرارت دهان نافع است. مقدار خوراک گل آن دو مثقال تا پنج مثقال است.
ـ عرق گل گاوزبان جهت امراض سوداوي، وسواس و خفقان مفيد است.
ـ داراي منيزيم بوده و از سرطان پيشگيري مي‌کند.
ـ تحقيقات جديد بيانگر اين مطلب هستند که عصاره آبي گل گاوزبان دارويي مؤثر و بي‌خطر براي درمان بيماران مبتلا به اختلال وسواسي اجباري است.
ـ گل مرغوب گلي است که داراي دم سفيد و گلبرگ‌هاي بنفش باشد. برگ‌هاي تازه گل گاوزبان داراي مقدار زيادي ويتامين C است.

دم‌کرده گل‌گاوزبان به همراه سنبل‌الطیب و لیموعمانی یک نوشیدنی نشاط‌آور و آرام‌بخش است که استفاده از آن به جای چای و قهوه در مجالس عزاداری برای ایجاد آرامش درونی توصیه می‌شود

صور دارویی :

دم کرده بیست تا شصت گرم برگ یا گل گاوزبان در یک لیتر آب به مقدار دو تا سه فنجان در روز در فاصله غذاها (برای آن که دم کرده گل گاوزبان دارای همان رنگ طبیعی خود باشد باید عمل دم کردن به سرعت انجام شود . )در استعمال خارجی  ( استفاده از له شده برگهای تازه و استفاده از جوشانده گرم آن به صورت ضماد )جوشانده پنجاه  تا صد گرم آن در یک لیتر آب بکار می رود . برگ تازه گل گاوزبان اگر با برگ بولاغ اوتی و گل قاصد به صورت له شده در آید ، سپس شیره آنهابا فشار گرفته شود ، عصاره ای به دست می آید که به عنوان تصفیه کننده خون مصرف می گردد .از مصرف های دیگر گل گاوزبان آن است که از برگ آن در بسیاری نواحی بصورت سالاد استفاده می کنند . برگ پخته گل گاوزبان نیز  مانند اسفناج  مصرف می شود .  معمولاٌ از گل گاوزبان  برای  رنگ کردن  سرکه استفاده می کنند . به علاوه از آن  نوعی تنطور  و ورنی آبی رنگ تهیه می شود .گل گاوزبان در فرمول شربت سالسیاره کمپوزه وارد می گردد .

 طرز تهیه مربای گل گاو زبان :

مواد لازم

گل گاوزبان ۵۰ گرم
شکر ۱۰۰ گرم
آب چهار پیمانه
آبلیمو یک قاشق غذاخوری

  طرز تهیه :

گل‌های گاوزبان‌ را از شب قبل در آب خیس کنید تا خاک‌شان گرفته شود، بعد آن را در آبکش ریخته و کاملا بشویید تا تمیز شود. آب و شکر را در قابلمه مسی (حتما باید مسی باشد) ریخته تا قوام بیاید و کش‌دار شود. گل‌‌ها را داخل آن ریخته و چهار الی پنج دقیقه صبر کنید تا چند جوش بزند. در آخر آبلیمو را اضافه کنید تا مربا کپک نزند.